ATASÖZLERİ SÖZLÜĞÜ

"Yalancının mumu yatsıya kadar yanar." atasözünün anlamı, açıklaması :
Hayatını yalancılık üzerine oturtmuş olan insanlar, kendi yalanlarına destek olacak tedbirleri alırlar; bunun için de gerekli titizliği gösterip masrafa girerler.

"Yanlış hesap Bağdat`tan döner. " atasözünün anlamı, açıklaması :
Ortaya çıkan bir yanlışlık çok geç de olsa, ne olursa olsun düzeltilmelidir.

"Yiğidi öldür hakkını yeme." atasözünün anlamı, açıklaması :

"Yazın başı pişenin,kışın aşı pişer" atasözünün anlamı, açıklaması :
1. Yazın o sıcağında durmayan, güneşe aldırmadan çalışıp kazanan, yiyeceğini hazırlayan kişi kışın rahat eder; hiç sıkıntı çekmez. 2. Gençlikte çalışıp kazanan, har vurup harman savurmayan, varlık edinen kişi ihtiyarladığında rahat eder; sıkıntı çekmeden hayat sürer.

"Yalnız taş duvar olmaz." atasözünün anlamı, açıklaması :
İnsanlar bir arada yaşamak zorundadırlar. Bu zorunluluk bir dayanışmayı, yardımlaşmayı gerekli kılar. Nasıl ki tek taşla duvar yapılamazsa, insanlar da tek başlarına tüm işlerinin üstesinden gelemezler. Dolayısıyla diğer insanlarla ilişki kurmak, işbölümü yapmak, iş birliğine geçmek durumundadır.

"Yarım hekim candan ,yarım hoca dinden eder" atasözünün anlamı, açıklaması :
Her işin bir ehli, ustası ya da uzmanı vardır. Bir iş, ehline değil de, yarım yamalak bir bilgiye sahip olan kişiye teslim edilirse, o işten iyi sonuç alınamaz. Hatta işin tamamen bozulduğu, kötü bir sonuç verdiği bile olur. Tecrübesi olmayan, acemi, kusurlu, eksik bir doktorun uyguladığı tedavi insanı ölüme götürebilir. Bunun gibi dinin ilkelerini iyi bilmeyen hoca da, insanları yanlış bilgilerle donatıp, onları, dine ters düşen yollara itebilir.

"Yuvarlanan taş, yosun tutmaz." atasözünün anlamı, açıklaması :
Durmadan yer, yurt değiştiren kimse, eşya, varlık edinemez.

"Yolu yordamıyla, ormanı baltayla." atasözünün anlamı, açıklaması :

"Yola giden yorulmaz." atasözünün anlamı, açıklaması :

"Yol yürümeyle, borç ödemeyle biter." atasözünün anlamı, açıklaması :
Yola çıkan orada burada oyalanırsa, gideceği yere bir türlü ulaşamaz; borçlu olan da ödemesini aksatır, geciktirir, günü gününe ödemezse hiçbir zaman borçtan yakasını kurtaramaz. Bunlar gibi yaptığı işin üzerine yeterince eğilmeyen, uyuşuk davranan, gerekli çalışma ve çabayı göstermeyen, işini zamanında yapmayan kişi, yaptığı işten olumlu bir sonuç alamaz.

"Yol üstüne bostan ekme el için, kocalıkta (ihtiyarlıkta) avrat alma el için." atasözünün anlamı, açıklaması :

"Yavuz(yürük) at yemini artırır." atasözünün anlamı, açıklaması :
Görevini başarı ile yürüten kişi, bunun mükâfatım görür. Ödüllenince de görevini daha büyük bir çaba ile yapar.

"Yemeye hazır dayanmaz." atasözünün anlamı, açıklaması :
Sahip olduğun ne kadar mülkün olursa olsun, uğraşmıyorsan ve sadece hazırdakileri tüketiyorsan o mal mülk biter, zamanla ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanırsın.

"Yazın eli yaş olanın, kışın ağzı yaş olur." atasözünün anlamı, açıklaması :

"Yalın varsa karnına, çulun varsa sırtına." atasözünün anlamı, açıklaması :

"Yalanın dibi kıldır, başı dağ" atasözünün anlamı, açıklaması :

"Yabancı koyun kenarda yatar." atasözünün anlamı, açıklaması :
Toplumdaki kişiler kısa zamanda büyük yakınlık göstermedikleri için yeni gelenler yabancılık çekerler.

"Yağ yiyen köpek tüyünden belli olur." atasözünün anlamı, açıklaması :
Hiçbir sebep yokken yaşama düzeyi birden değişen, yükselen kişinin çaldığı ve rüşvet aldığı bellidir.

"Yağmur yağsa kış değil mi? Kişi hâlini bilse hoş değil mi?" atasözünün anlamı, açıklaması :
Her mevsim özelliğini açıkça ortaya kor. Yaz sıcağından, kış yağmur ve soğuğundan bellidir. Bunun gibi kişilerin de kendilerine has özellikleri ve nitelikleri vardır ki, toplumda bu yanları ile tanınırlar. O hâlde kişi bu özelliğini saklayıp başkalarını yanıltmamalıdır. Ne demişler: ?Ya olduğun gibi görün, ya göründüğün gibi ol.? Kişiye ancak bu yakışır.

"Yalancı kim? İşittiğini söyleyen." atasözünün anlamı, açıklaması :
İnsanlar her duyduklarını, doğrulamadan başkalarına söylememelidirler.

"Yalnızlık Allah a mahsustur." atasözünün anlamı, açıklaması :
Tek başına olmak, Tanrı'ya ait bir durumdur.

"Yanık yerin otu tez biter." atasözünün anlamı, açıklaması :
İnsanlara büyük ıstırap veren olaylar, bir zaman sonra unutulur.

"Yol sormakla bulunur." atasözünün anlamı, açıklaması :
Bir işe doğru başlamak için bilmediklerimizi sormak, öğrenmek lazımdır.

"Yolundan giden yorulmaz." atasözünün anlamı, açıklaması :
Yapacağı işin tekniğini iyi bilen, uygulamasında deneyim sahibi olan kimse yapacağını önceden tespit eder, sonra uygular. Sonuca sıkıntısız ulaşır. Bunları bilmeyenler ve uygulamayanlar deneme yanılma yöntemi ile hem çok para, hem çok zaman kaybederler. Hem de meydana çıkan iş arzu edilen düzeye erişmez.

"Yük altında ancak eşek kalır." atasözünün anlamı, açıklaması :
İnsanlık sıfatı olan kimse kendisine yapılan iyiliğin altında kalmaz. Bir zaman bulur, karşılığını verir.

"Yüz, yüzden utanır." atasözünün anlamı, açıklaması :
Bir aracı vasıtasıyla değil de, insanlar karşı karşıya gelince daha kolay uzlaşırlar. Çünkü böyle bir durumda herkes niyetini açıkça ortaya koyacak, isteyeceğini doğrudan isteyecek ve bir şeyini gizleyemeyecektir.

"Yüzü güzel olanın huyu da güzeldir." atasözünün anlamı, açıklaması :
Çoğunlukla kabul edilir ki, yüzü güzel olanın içi de güzeldir. Bu bakımdan insanın yüzü, içinin aynası olarak görülür. Eğer bir insanın yüzü hiç gülmez, asık suratlı olmaya devam ederse, o insanın katı yürekli, hoşgörüsüz, içinin de kötülükle dolu olduğuna hükmedilir. Eğer kişi güler yüzlüyse bu takdirde hoşgörülü, samimî, iyi yürekli, içten, duygulu, yumuşak huylu ve temiz olduğuna karar verilir. O hâlde denebilir ki, yüzü güzel görünen kişinin huyu da güzeldir.

"Yürük at yemini kendi artırır." atasözünün anlamı, açıklaması :
Bir işte üstün çaba gösterenler, o ölçüde bir karşılık görürler.

"Yürük ata kamçı değmez." atasözünün anlamı, açıklaması :
Üzerine aldığı işi veya görevi aksatmadan, gerektiği gibi zamanında, en iyi şekilde yapan kişiye kimse bir şey diyemez.

"Yuvayı yapan dişi kuştur." atasözünün anlamı, açıklaması :
Evin dışındaki işler erkekten, içindeki işler de genellikle kadından sorulur. Bu bakımdan tertipli, geçinmesini bilen, çekip çeviren, en önemlisi tutumlu olan kadın ailesini huzurlu kılar; evin içine mutluluk getirir.

"Yurdun otlusundan kutlusu yeğdir." atasözünün anlamı, açıklaması :
Kuşkusuz ki insan yaşadığı yerin verimli olmasını ister. Daha da önemlisi o yaşadığı yerde huzur ve mutluluk ister. Kişinin başını felâketlerden kurtaramadığı, rahat ve özgür yaşayamadığı yurt ne kadar verimli olursa olsun, kişi için bir anlam ifade etmez.

"Yumurtasına hor bakan civcivini cılk eder." atasözünün anlamı, açıklaması :
1. Kişi elinde olan işe gereken önemi vermezse, o işten olumlu bir sonuç alamaz. 2. Elinin altındakilerine önem vermeyen, onları iyi eğitmeyen onlardan ne olumlu davranışlar, ne de iyi işler bekleyemez

"Yularsız ata binilmez." atasözünün anlamı, açıklaması :
Nasıl ki yularsız bir at zapt edilip yönlendirilemezse; bir kurala, bir disipline bağlı olmayan iş, kuruluş ya da kişi de idare edilip yönetilemez. Dolayısıyla kargaşanın, başıbozukluğun hüküm sürdüğü bir yerde işin başına geçmek doğru değildir.

"Yoldan kal, yoldaştan kalma." atasözünün anlamı, açıklaması :
Yolculukta insanın başına türlü işler, sıkıntılar, belâlar gelebilir. Bunların halledilmesi içinde bir insana gerek duyulur. Bu gereklik, yolculukta candan bir arkadaşın önemini büyük kılar. Dolayısıyla insan, candan bir yol arkadaşı bulabilmek için hareketini erteleyebilir.

"Yolcu yolunda gerek." atasözünün anlamı, açıklaması :
1. Bir yerden bir yere doğru gitmeye hazırlanan kimse, kimi sebeplerden ötürü oyalanmamalı, zaman geçirmeden yoluna koyulmalıdır. 2. Bir amacı gerçekleştirmek için çalışan, gayret sarf eden kimse kimi sebeplere takılıp kalmamalı; vakit kaybetmemeli ve bir an önce hedefine varmalıdır.

"Yol bilen kervana katılmaz." atasözünün anlamı, açıklaması :
Bir işte bilgisi olan, onun nasıl yapılacağını bilen, işinin ehli kimse, çoğunlukla başkalarının yardımına ihtiyaç duymaz; işini kendisi görmeye çalışır.

"Yoksul âlâ ata binse, selâm almaz." atasözünün anlamı, açıklaması :
Edinip görmemiş, sonradan bir makama ya da varlığa kavuşmuş olan kimse, etrafa hava atmaya, herkese yukarıdan bakmaya başlar; kimseyi beğenmez olur. Hatta selâmı bile insanlardan esirger.

"Yiğit yiğide at bağışlar." atasözünün anlamı, açıklaması :
Yiğit, mert olmasının yanında gözü tok ve cömerttir de. Kendisi gibi gözü pek olana her türlü fedakârlığı yapmaktan kaçınmaz. En kıymetli varlığını bile kolayca bağışlar.

"Yiğit yarasına yiğit katlanır." atasözünün anlamı, açıklaması :
Mert olanların derdinden ancak mert olanlar anlar. Öte yandan, bir yiğitten gelen saldırıya da herkes katlanamaz, buna ancak yiğit olanlar dayanabilir.

"Yiğit meydanda belli olur." atasözünün anlamı, açıklaması :
Atıp tutma, ?ben şöyle yaparım, böyle ederim? demek, kişinin yiğit olduğunu göstermez. Asıl yiğit iş başında, kavgaya ve mücadeleye tutuştuğunda belli olur.

"Yiğit arkasından vurulmaz." atasözünün anlamı, açıklaması :
1. Mert olan alçakça yollara baş vurmaz. Düşmanıyla yüz yüze dövüşür, onu arkasından vurmaya çalışmaz. 2. Yiğit bir kimsenin yokluğundan haydanılarak arkasından konuşulmaz, dedikodusu yapılmaz, kötülenmez ve iftira atılmaz.

"Yiğidin sözü, demirin kertiği." atasözünün anlamı, açıklaması :
Yiğit, mert kimseler sözlerinin eridirler. Onlar verdikleri sözden geri dönmezler, sözlerini inkâr da etmezler. Bu tıpkı bir demir üzerine açılmış çentik gibi meydandadır, kolay kolay yok olmaz.

"Yiğidin malı ortada olur." atasözünün anlamı, açıklaması :
Yiğit, mert insanlar aynı zamanda cömert olurlar. Mallarını herkesin yararlanması için ortaya koyarlar.

"Yırtıcı (alıcı) kuşun ömrü az olur." atasözünün anlamı, açıklaması :
Ona buna saldıran, zarar veren, onun bunun sırtından geçinen kimselerin düşmanı çok olur. Az zamanda, bunlar da düşmanlarının gazabına uğrarlar, hak ettikleri cezayı görürler.

"Yıl uğursuzundur." atasözünün anlamı, açıklaması :
Kimi dönemlerde arsız, yüzsüz, ahlâksız, adaletsiz kimseler el üstünde tutulur. Böyle bir zamanda dürüst, namuslu, erdemli kimseler zalimlerin baskısı altında kalırlar.

"Yılanın başı küçükken ezilmeli." atasözünün anlamı, açıklaması :
Daha küçükken tehlikeli olacağı, zarar vereceği anlaşılan bir şeyin, düşmanın veya bir durumun önüne hemen geçilmeli; büyümesine izin verilmeden ortadan kaldırılmalıdır.

"Yılana yumuşak diye el sunma." atasözünün anlamı, açıklaması :
Hiçbir şeyin dış görünüşüne bakarak bir eylemde bulunmamalı kişi. Kolay görünen iş çok zor, yumuşak huylu bir kimse çok sert, zararsız gibi görünen bir durum çok tehlikeli olabilir ve zarar görebilir insan.

"Yerin kulağı vardır." atasözünün anlamı, açıklaması :
Ne kadar saklı tutulursa tutulsun, gizli konuşulan bir şey umulmadık bir yoldan başkalarınca mutlaka duyulur. Bu bakımdan elden geldiğince tedbirli olmalı, olur olmaz yerde konuşmamalıdır.

"Yerini bilmeyen, yılda bir kat urba eskitir." atasözünün anlamı, açıklaması :
Kişi neyle uğraşacağını, ne iş yapacağını, hangisinin kendisine uygun geleceğini bilmeli ve ona göre bir seçim yapıp çalışmaya başlamalıdır. Aksi takdirde bir işte tutunamayarak, sık sık yer değiştirecek, bundan ötürü de çok zarar görecektir.

"Yerdeki yüze basılmaz (kimse basmaz)." atasözünün anlamı, açıklaması :
Ağırbaşlı, nazik, alçakgönüllü, ilişkilerinde ılımlı kimselere kimse hor gözle bakmaz; onları hırpalamaz, ezmeye çalışmaz. Bunun yanında felâkete uğramış, yenik düşmüş, muhtaç kimselere de merhametli davranılır.

"Yemeyenin malını yerler ." atasözünün anlamı, açıklaması :
Kimi cimri kimseler para ve mallarını biriktirirler ama harcamaya, yemeye bir türlü kıyamazlar. Ne var ki, onların kıyıp da faydalanamadığı bu para veya malı sağlıklarında o ya da bu, öldükten sonra ise mirasçıları bir güzel yerler.

"Yel, kayadan ne koparır (aparır)." atasözünün anlamı, açıklaması :
Güçsüz, güçlüye etki edemez. Sağlam karakterli, kişilik sahibi, onurlu, ciddî kimselere öyle önemsiz etkiler hiçbir şey yapamaz. Sağlam bir temele oturmuş işleri de kimi olaylar kolay kolay etkileyip bozamaz.

"Yeğniği yel alır, ağır yerinde kalır." atasözünün anlamı, açıklaması :
Kişiliksiz, ağırbaşlı olmayan, züppe-hoppa, gayri ciddî, bir sözü diğerini tutmayan, hafif meşrep, zayıf karakterli kimseler bir varlık gösteremezler; bir yerde tutunamadıkları gibi onun bunun oyuncağı da olurlar. Ama ağır başlı, tavırlarında ciddî, sözünde duran, kişilikli, ahlâklı kimselere kimse ilişemez; onlar bulundukları yerde kolayca barınırlar, işlerinde başarılı oldukları gibi sevilip sayılırlar da.

"Yazın gölge hoş, kışın çuval boş." atasözünün anlamı, açıklaması :
1. Yazın çalışma, kazanma günleridir. Bu zamanlarda çalışmayıp keyiflerine bakanlar, gününü gün ederler, kışın zor şartlarında yiyecek bulamazlar; sıkıntıya düşer ve ona buna avuç açarlar. 2. Gençliğinde çalışmayıp tembel tembel oturan, eğlenceye dalan, mal-mülk edinmeyen, kazanç sağlamayan kimse ihtiyarlığında ya da hastalığında sıkıntıya düşer; perişan olur.

"Yazın gölge kovan, kışın karın ovar. " atasözünün anlamı, açıklaması :
Bknz. ?Yazın gölge hoş, kışın çuval boş.?

"Yaza çıkardık danayı, beğenmez oldu anayı." atasözünün anlamı, açıklaması :
Anne-baba pek çok emek sarf edip zahmete katlanarak çocuklarını yetiştirip büyütürler. Ne var ki, büyüyen bu çocuklar kendilerini bu yaşa getiren anne-babalarını çoğu kez beğenmezler.

"Yavuz hırsız, ev sahibini bastırır." atasözünün anlamı, açıklaması :
Edepsiz, arsız, ahlâksız, şarlatan, öyle kimseler vardır ki bunlar suç işlemekle kalmazlar, işledikleri suçu reddettikleri gibi, bir de bu suçu, zarar verdikleri kimseye yüklemeye ve onu susturmaya çalışırlar

"Yavaş (yumuşak huylu) atın çiftesi pek (yavuz) olur." atasözünün anlamı, açıklaması :
Mizaç itibariyle ılımlı, uysal, kaba ve hırçın olmayan, kolay yola gelen insanlar genellikle çok sabırlı olurlar. Bunlar öyle olur olmaz şeye hemen öfkelenmezler, kızmazlar. Ancak kimi zaman öyle öfkelenip patlarlar ki yanlarında durulmaz. Kendilerinden hiç beklenilmeyen bu tepkinin tek sebebi, sabırlarının artık taşmış olmasıdır. Bu bakımdan bu gibi kimselerin yumuşak huylarına aldanıp da gereksiz yere üzerlerine gidilmemelidir.

"Yatanın, yürüyene borcu var." atasözünün anlamı, açıklaması :
İhtiyaçlarını gidermek, yaşamak isteyen kişi paraya ihtiyaç duyar. Para da ancak çalışmakla elde edilir. Tembel tembel oturan, çalışmayan, zamanını boşa geçiren kimse para kazanamaz. Para olmayınca da ihtiyaçlarını sağa sola borçlanarak karşılama yoluna gider. Doğal olarak borçlandığı kimseler de çalışan, boş durmayan, zamanını değerlendiren kimselerdir.

"Yatan aslandan, gezen tilki yeğdir." atasözünün anlamı, açıklaması :
Çok güçlü olup da çalışmayan, soylu olup da bir şeyler üretmeyen, tembel tembel oturup onun bunun sırtından geçinen kimselerden; güçsüz olup da çalışan, boş oturmayan ve geçimini sağlamak için uğraşan kimseler daha iyidir.

"Yatan kurttan, yeler tilki yeğdir." atasözünün anlamı, açıklaması :
Bakınız : "Yatan aslandan, gezen tilki yeğdir."

"Yaş kesen, baş keser." atasözünün anlamı, açıklaması :
Ormanı meydana getiren ağaçlar bir memleketin can damarıdır. Yeşil tabiat, berrak su, temiz hava, yağmur, cıvıl cıvıl kuşlar, ağaçla birlikte vardır. Ağaçsız kalan yer kısa zamanda çöle döner, hayat orada son bulur. Öte yandan, ağaç memleket ekonomisine de sayısız katkılarda bulunur. Hem ekolojik denge, hem de iktisadi hayat açısından ağacı koruma görevi bir zorunluluktur. Bu bakımdan bir ağacı boş yere kesen, insan hayatına kıymış gibi suç işlemiş olur.

"Yarım elma, gönül (hatır) alma." atasözünün anlamı, açıklaması :
Sunulan armağan küçük de olsa, gönül almaya yeter. Çünkü önemli olan dostlarımızı unutmadığımızı, hatırladığımızı ortaya koymaktır.

"Yarası olan gocunur." atasözünün anlamı, açıklaması :
Bir işte sorumlu aranırken kusurlu olan kimse, açığı ortaya çıkacak diye telâşa düşer.

"Yapı taşı, yapıdan kalmaz." atasözünün anlamı, açıklaması :
Değerli, elinden iş gelen kimse boşta kalmaz. Mutlaka kendisine bir iş bulunur.

"Yalnız öküz, çifte (boyunduruğa) koşulmaz." atasözünün anlamı, açıklaması :
Her işin uygun bir yapılma biçimi vardır. Dolayısıyla iki kişinin ancak yapacağı bir işi, tek kişi ile yapmaya kalkışmak doğru bir hareket değildir.

"Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış." atasözünün anlamı, açıklaması :
Yalan söylemeyi huy edinmiş kimselere kolay kolay kimse inanmaz. Kişilerin yalancı hakkındaki bu kanıları öyle pekişir ki, yalancının sözleri gerçeği yansıtsa bile onun bu sözlerine kimse inanmaz.

"Yakın (hayırlı) dost (komşu), hayırsız akrabadan (hısımdan) yeğdir (iyidir)." atasözünün anlamı, açıklaması :
Sıkıntıya düşen kişi, öncelikle akrabalarından ilgi bekler, yardım ve iyilik umar. Ancak bu beklentileri boşa çıkmış, akrabaları yüzüne bakmamışlardır. Öte yandan dost ve komşuları onu yalnız bırakmamış, ilgi ve yardımlarını esirgememişlerdir. İşte bunun için hayırlı dost, hayırsız akrabadan daha iyidir.

"Yağına kıymayan, çöreğini yavan (yoz, kuru) yer." atasözünün anlamı, açıklaması :
Bir işten iyi sonuç alınmak isteniyorsa, o iş için lâzım olan şeyler eksiksiz kullanılmalı, gerekli fedakârlık gösterilmelidir. Yoksa kişi istediği verimi alamayacak, olumsuz ve kusurlu sonuca evet demek zorunda kalacaktır.